Pełnomocnik Rektora ds. otwartego dostępu i polityki publikacyjnej : dr Edyta Bombiak, tel. 25 643 17 16, e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. Więcej informacji (strona www)
Otwarta Nauka / Otwarta Wiedza
To idea, aby naukę traktować jako dobro publiczne. Ruch Otwartej Nauki jest rozwinięciem ruchu Open Access, poprzez zastosowanie zasady otwartości na wszystkich etapach pracy i komunikacji naukowej. Obejmuje on zarówno otwarty dostęp do publikacji naukowych, otwarte dane, otwarte modele współpracy naukowej, jak również otwarty dostęp do badań naukowych.
Korzyści:
- uniwersalizm i szybkość komunikacji;
- łatwy dostęp do wiedzy i jej szeroka dystrybucja;
- transparentność i wiarygodność danych;
- zmniejszenie kosztów upowszechnienia wiedzy, inaczej niż w przypadku publikacji drukowanych.
Otwarty dostęp / Open Access (OA)
To wolny, powszechny i trwały dostęp do cyfrowych dokumentów: treści naukowych oraz edukacyjnych. Pojęcie to jest ściśle związane z ruchem naukowym „open access” (Open Access Movement). Ruch ten działa na rzecz budowy nowego otwartego modelu komunikacji naukowej. Głównymi kanałami komunikacyjnymi, za pośrednictwem których dystrybuuje się wiedzę w tym modelu, są czasopisma, monografie i ich fragmenty, repozytoria otwarte. Istnieją także blogi naukowe, e-laboratoria, które stają się nowymi formami komunikacji.Otwarty dostęp dzieli się na:
- gratis : darmowy i otwarty dostęp - umieszczenie utworu w Internecie bez zabezpieczeń technicznych, użytkownik korzysta z utworu nieodpłatnie, ale tylko w zakresie prawa autorskiego o dozwolonym użytku (np. dozwolone jest cytowanie ale bez możliwości rozpowszechniania jego tłumaczenia);
- libre : wolny i otwarty dostęp - rozpowszechnianie utworu w Internecie wraz z udzieleniem użytkownikowi licencji na korzystanie z niego w bardzo szerokim zakresie, ale otwarty dostęp libre wymaga dysponowania prawami na wszystkich polach eksploatacji, co daje tzw. wolna licencja.
Podstawowe pojęcia Open Access
- Pre-print = submitted version: wersja artykułu przed recenzją (złożony draft /manuskrypt). Autorzy zachowują prawa autorskie do momentu zawarcia umowy z wydawcą. Większość czasopism pozwala autorom na samodzielne archiwizowanie wersji manuskryptu w otwartych repozytoriach, ale niektóre czasopisma nie akceptują udostępniania preprintów przed publikacją;
- E-print: elektroniczna wersja artykułu dostępna online;
- post-print = Author Accepted Manuscript (AAM): ostateczna, stworzona przez autora wersja manuskryptu, która obejmuje wszelkie zmiany dokonane po recenzji wydawcy i została zaakceptowana do publikacji przez czasopismo. Czasami autorzy mają prawa do tej wersji. Wiele czasopism zezwala autorom na udostępnienie AAM w otwartych repozytoriach;
- Version of Record (VoR) - wersja ostateczna manuskryptu, opublikowana w czasopiśmie, sformatowana i sprawdzona przez wydawcę. Zawiera logo czasopisma, zestaw czcionek i grafikę odpowiadającą systemowi identyfikacji wizualnej czasopisma. Zazwyczaj wydawcy posiadają prawa do VoR. Większość czasopism jest restrykcyjna w kwestii udostępniania VoR w otwartych repozytoriach. Inne nazwy: pdf wydawcy
- Metadane (metadata): informacja o informacji. W przypadku repozytoriów jest to opis bibliograficzny lub dane techniczne towarzyszące obiektowi cyfrowemu;
- Embargo: okres narzucony przez wydawcę, kiedy publikacja nie może ukazać się w otwartym dostępie. Zazwyczaj jest to od 3 do 6 miesięcy od momentu opublikowania;
- Model otwartej komunikacji naukowej (open access communication model): wzorzec, który wskazuje, jak należy tworzyć otwarte zasoby wiedzy, określa czym się onecharakteryzują. Najważniejszymi modelami otwartej nauki są repozytoria otwarte i czasopisma otwarte;
- Czasopismo otwarte (open journal): czasopismo naukowe dostępne dla czytelników bez opłat i innych barier dostępu w Internecie;
- Czasopismo hybrydowe: czasopismo częściowo otwarte, w którym część tekstów udostępniają za darmo (szczególnie jeśli autor opłaci koszty druku), cześć za opłatą;
- Samoarchiwizacja (self-archiving): samodzielne deponowanie publikacji wraz ze stworzeniem metadanych w otwartych repozytoriach przystosowanych do ich archiwizacji oraz upubliczniania;
- Wolne licencje (free licences): są alternatywą dla istniejącego systemu prawa autorskiego, który ogranicza możliwość tworzenia i korzystania z dóbr kultury. Są to licencje udzielane przez licencjodawcę w taki sposób, że licencjobiorca uzyskuje uprawnienia do swobodniejszego korzystania z utworu. Zasady i zakres wykorzystania utworu są zapisane w licencji;
- Otwarty mandat (open mandate): polityka otwartego dostępu przyjmowana przez instytucję (np. uniwersytet, jednostkę naukową, instytucję finansującą badania). Poprzez akty prawne zobowiązuje ona swoich pracowników do publikowania osiągnięć naukowych w repozytorium instytucjonalnym, bądź w czasopismach open access.